St. Hans Rating Scale
Antipsychotica, maar ook andere medicijnen, kunnen motorische bijwerkingen veroorzaken, zoals dyskinesie, acathisie, parkinsonisme en dystonie. De St. Hans Ratins Scale (SHRS) is een multi-itemmeetinstrument voor het screenen van deze bewegingsstoornissen. De SHRS heeft vier subschalen voor respectievelijk dyskinesie, parkinsonisme, acathisie en dystonie. De dyskinesie-items zijn grotendeels afkomstig van de AIMS en worden gescoord met de patiënt in rust en tijdens een gestandaardiseerde activiteit. Er zijn nog aparte items voor een globale score van dyskinesie en parkinsonisme en voor de last die de patiënt heeft van elk van de vier bewegingsstoornissen. De betrouwbaarheid en validiteit is goed en intensief onderzocht. Er worden voor de verschillende bewegingsstoornissen geen afkappunten gegeven. Op de trainingsvideo wordt acathisie al gescoord als de patiënt wat nerveus is en geen beenbewegingen heeft, wat onjuist lijkt. Voorzover bekend is er geen Nederlandse vertaling van de SHRS.
In plaats van de SHRS kan ook de combinatie van deze vier meetinstrumenten gebruikt worden:
Abnormal Involuntary Movement Scale, AIMS
Unified Parkinson Disease Rating Scale, UPDRS
Barnes Akathisia Rating Scale, BARS
Bush-Francis Catatonia Rating Scale, BFCRS
AIMS
De Abnormal Involuntary Movement Scale (AIMS) is een veelgebruikt instrument dat dyskinesieën scoort in het orofaciale en ledematen-rompgebied. Er hoort een instructieformulier bij met vragen en oefeningen die de patiënt moet doen. Nadelen zijn dat items voor respiratoire dyskinesie ontbreken en dat er geen schaalankerpunten zijn. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid is goed en ook bij ouderen getest. Er bestaat een Nederlandstalige versie van de AIMS. De AIMS is niet ontwikkeld als screeningsinstrument, maar kan daarvoor wel gebruikt worden, in combinatie met aanvullende criteria voor de diagnostiek. Als afkappunt wordt meestal een score van twee keer ‘mild’ of één keer ‘moderate’ in de eerste zeven items gekozen. De schaal is snel in te vullen en is voor het vastleggen van het beloop van de dyskinesie van belang. Een nadeel is dat er enige training nodig is om een goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid te bereiken.
UPDRS
De Unified Parkinson Disease Rating Scale (UPDRS) is het standaardmeetinstrument geworden bij de ziekte van Parkinson maar is ook goed bruikbaar voor het vastleggen van medicijngeïnduceerd parkinsonisme. De UPDRS heeft items voor bradykinesie, tremor (rust en houdingstremor), houdingsstabiliteit en rigiditeit. Dit instrument heeft een goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, is veelomvattend en goed toepasbaar voor de klinische praktijk. Een nadeel is dat er voor afname enige training is vereist en dat er geen afkappunt is. Van Harten e.a. (1996) hebben in een epidemiologisch onderzoek als afkappunt genomen één keer ‘mild’ op de rigiditeit- of tremoritems of twee keer ‘mild’ of één keer ‘moderate’ op de overige items, die vooral bradykinesie meten.
BARS
De Barnes Akathisia Rating Scale (BARS) wordt gebruikt voor het meten van acathisie. De eerste twee items van de BARS maken een onderscheid tussen objectiveerbare onrustige bewegingen en subjectieve gevoelens van innerlijke onrust. Het derde item meet de last als gevolg van de rusteloosheid. Het vierde overkoepelende item (globale klinische inschaling van acathisie) geeft aan of er sprake is van acathisie (er moeten zowel subjectieve als objectieve verschijnselen zijn) en hoe ernstig deze is. De BARS heeft een korte instructie en is uitvoerig onderzocht op validiteit en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, die goed zijn, ook bij oudere populaties. De BARS is snel en gemakkelijk af te nemen, vergt weinig training en is daarom klinisch goed toepasbaar. De BARS is officieel vertaald en gepubliceerd in het Nederlands.
BFCRS
De Bush-Francis Catatonia Rating Scale (BFCRS) is een instrument voor het meten van katatonie.
Bovenstaande informatie is ontleend aan de volgende artikelen:
"Meetinstrumenten bij motorische bijwerkingen", 2004, P.N. van Harten. Samenvatting van dit artikel.
en
"Katatonie meten: welke schaal te kiezen?", 2011, J. Rooseleer, A . Willaert, P . Sienaert. Samenvatting van dit artikel.