%Contact | V Login | Registreren |
k In de praktijk » Bijwerkingen » Ongewenste metabole effecten

Ongewenste metabole effecten

Het gebruik van psychofarmaca heeft naast de gewenste effecten, zoals verbetering van stemming of vermindering van psychotische ervaringen, ook effecten die gebruikers van een psychofarmacon als last ervaren en dus als bijwerkingen beschouwen. Een belangrijke ongewenste bijwerking van psychofarmaca zijn de metabole veranderingen. Metabole veranderingen kunnen leiden tot het metabool syndroom, gewichtstoename, hart- en vaatproblemen en diabetes mellitus type 2. Deze bijwerkingen hebben grote impact op het dagelijks functioneren en de kwaliteit van leven, en verhogen de mortaliteit waardoor de levensverwachting van patienten op met name antipsychotica, stemmingsstabilisatoren en antidepressiva met wel 15 tot 20 jaar wordt verkort.

 

Ernstige psychiatrische aandoeningen en de metabole ontregeling

Het hebben van een ernstige psychiatrische aandoening is geassocieerd met een verhoogde kans op metabole ontregelingen. Zo blijkt er een associatie te bestaan tussen depressie en overgewicht en depressie en Metabole Syndroom (MetS) [1-3]. Dat depressie een verhoogd risico geeft op diabetes mellitus is al langer bekend. Niet alleen is dit belangrijk voor  het wetenschappelijk onderzoek naar de etiologie van depressieve stoornissen [4], maar minstens zo belangrijk is deze kennis voor de dagelijkse praktijk. Bij mensen met een depressie en insuline-afhankelijke diabetes mellitus is het mortaliteitsrisico 1,5 keer hoger [5].

 

Tevens zijn bipolaire stoornissen geassocieerd met overgewicht en obesitas [6]. Patiënten met een bipolaire stoornis hebben een 3 tot 4 keer verhoogd risico op MetS [7] en een 3 keer verhoogd risico op diabetes mellitus type 2 (DM2) [8]. Patiënten met schizofrenie laten eigenlijk dezelfde verhoogde metabole risico’s zien.  Obesitas, MetS en DM2 bij schizofrenie komt 2 tot 4 keer zo vaak voor vergeleken met de algemene bevolking [9-12].

 

Verklaringen waarom ernstig psychiatrische aandoeningen geassocieerd zijn met een enorm risico op obesitas, MetS en DM2 wordt toegeschreven aan de aandoening zelf (genetische kwetsbaarheid en ongezonde levensstijl/omgeving) en het gebruik van psychofarmaca, met name de tweede generatie antipsychotica.

 

Antidepressiva

Een recente meta-analyse laat zien dat enkele antidepressiva geassocieerd zijn met een toename in gewicht [13]. Deze studie laat zien dat middelen als amitryptiline, mirtazepine en paroxetine geassocieerd zijn met een verhoogd risico op gewichtstoename. Daarnaast zijn er ook metanalyses die laten zijn dat antidepressiva (SSRI: OR = 1.34 95%BI 1.02 – 1.77 en TCA: OR = 1.30  95%BI 1.07 – 1.58) geassocieerd zijn met een verhoogd risico op DM [14].

 

Stemmingsstabilisatoren

De groep van de stemmingsstabilisatoren is een heterogene groep. Hieronder vallen zowel lithium als een aantal anti-epileptica, zoals valproïnezuur. Lithium en valproïnezuur zijn geassocieerd met gewichtstoename en verhoogd risico op MetS en DM2 [6, 7]. Carbamazepine lijkt gewichtsneutraal en weinig te zijn en heeft weinig tot geen negatief effect ten aanzien van MetS en DM2 en topiramaat geeft enige gewichtsreductie [15-17].

 

Antipsychotica

Dat antipsychotica een verhoogd risico hebben tot het ontwikkelen van gewichtstoename, MetS en DM2 bij antipsychotica-naïeve mensen die een antipsychoticum krijgen voorgeschreven in verband met psychotische problematiek is bekend en heeft aanleiding gegeven tot het aanbevelingen tot preventieve screening [18-21]. Er zijn grote verschillen tussen de verschillende antipsychotica. Zo is clozapine het meest geassocieerd met gewichtstoename, MetS ne DM2, gevolgd door olanzapine [22-24]. Andere middelen lijken meer gewichtsneutraal zoals aripiprazole of leiden tot een meer beperkte gewichtstoename of hebben beperkter risico, zoals haloperidol of risperidone [22-25].

 

Mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) en mensen met EPA die een psychofarmacon gebruiken zoals een antidepressivum, maar zeker een stemmingsstabilisator en/of antipsychoticum dienen regelmatig gecontroleerd te worden op metabole onregelingen.

 

Referenties

  1. Vogelzangs N, Kritchevsky SB, Beekman AT, Newman AB, Satterfield S, et al. (2008) Depressive symptoms and change in abdominal obesity in older persons. Arch Gen Psychiatry 65: 1386-1393. 
  2. Pan A, Keum N, Okereke OI, Sun Q, Kivimaki M, et al. (2012) Bidirectional association between depression and metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of epidemiological studies. Diabetes Care 35: 1171-1180.
  3. Pan A, Sun Q, Czernichow S, Kivimaki M, Okereke OI, et al. (2012) Bidirectional association between depression and obesity in middle-aged and older women. Int J Obes (Lond) 36: 595-602.
  4. Mezuk B, Eaton WW, Albrecht S, Golden SH (2008) Depression and type 2 diabetes over the lifespan: a meta-analysis. Diabetes Care 31: 2383-2390.
  5. van Dooren FE, Nefs G, Schram MT, Verhey FR, Denollet J, et al. (2013) Depression and risk of mortality in people with diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis. PLoS One 8: e57058.
  6. Keck PE, McElroy SL (2003) Bipolar disorder, obesity, and pharmacotherapy-associated weight gain. J Clin Psychiatry 64: 1426-1435.
  7. Fagiolini A, Chengappa KN, Soreca I, Chang J (2008) Bipolar disorder and the metabolic syndrome: causal factors, psychiatric outcomes and economic burden. CNS Drugs 22: 655-669.
  8. Calkin CV, Gardner DM, Ransom T, Alda M (2013) The relationship between bipolar disorder and type 2 diabetes: more than just co-morbid disorders. Ann Med 45: 171-181.
  9. De Hert M, Dekker J, Wood D, Kahl KG, Holt RI, et al. (2010) Cardiovasculaire ziekte en diabetes bij mensen met een psychiatrische stoornis. Tijdschr, voor Geneeskunde 66: 269-281.
  10. De Hert M, Schreurs V, Vancampfort D, R VANW (2009) Metabolic syndrome in people with schizophrenia: a review. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association 8: 15-22.
  11. De Hert M, van Winkel R, Van Eyck D, Hanssens L, Wampers M, et al. (2006) Prevalence of diabetes, metabolic syndrome and metabolic abnormalities in schizophrenia over the course of the illness: a cross-sectional study. Clin Pract Epidemiol Ment Health 2: 14.
  12. Newcomer JW (2006) Medical risk in patients with bipolar disorder and schizophrenia. J Clin Psychiatry 67: e16.
  13. Serretti A, Mandelli L (2010) Antidepressants and body weight: a comprehensive review and meta-analysis. The Journal of clinical psychiatry 71: 1259-1272.
  14. Bhattacharjee S, Bhattacharya R, Kelley GA, Sambamoorthi U (2013) Antidepressant use and new-onset diabetes: a systematic review and meta-analysis. Diabetes Metab Res Rev 29: 273-284.
  15. Narula PK, Rehan HS, Unni KE, Gupta N (2010) Topiramate for prevention of olanzapine associated weight gain and metabolic dysfunction in schizophrenia: a double-blind, placebo-controlled trial. Schizophr Res 118: 218-223.
  16. Torrent C, Amann B, Sanchez-Moreno J, Colom F, Reinares M, et al. (2008) Weight gain in bipolar disorder: pharmacological treatment as a contributing factor. Acta Psychiatr Scand 118: 4-18.
  17. Hasnain M, Vieweg WV (2013) Weight considerations in psychotropic drug prescribing and switching. Postgrad Med 125: 117-129.
  18. Allison DB, Fontaine KR, Heo M, Mentore JL, Cappelleri JC, et al. (1999) The distribution of body mass index among individuals with and without schizophrenia. J Clin Psychiatry 60: 215-220.
  19. Cahn W, Ramlal D, Bruggeman R, de Haan L, Scheepers FE, et al. (2008) [Prevention and treatment of somatic complications arising from the use of antipsychotics]. Tijdschr Psychiatr 50: 579-591.
  20. De Hert M, Dekker JM, Wood D, Kahl KG, Holt RI, et al. (2009) Cardiovascular disease and diabetes in people with severe mental illness position statement from the European Psychiatric Association (EPA), supported by the European Association for the Study of Diabetes (EASD) and the European Society of Cardiology (ESC). European psychiatry : the journal of the Association of European Psychiatrists 24: 412-424.
  21. De Hert M, Detraux J, van Winkel R, Yu W, Correll CU (2012) Metabolic and cardiovascular adverse effects associated with antipsychotic drugs. Nat Rev Endocrinol 8: 114-126.
  22. Allison DB, Mentore JL, Heo M, Chandler LP, Cappelleri JC, et al. (1999) Antipsychotic-induced weight gain: a comprehensive research synthesis. Am J Psychiatry 156: 1686-1696.
  23. Leucht S, Komossa K, Rummel-Kluge C, Corves C, Hunger H, et al. (2009) A meta-analysis of head-to-head comparisons of second-generation antipsychotics in the treatment of schizophrenia. Am J Psychiatry 166: 152-163.
  24. Leucht S, Cipriani A, Spineli L, Mavridis D, Orey D, et al. (2013) Comparative efficacy and tolerability of 15 antipsychotic drugs in schizophrenia: a multiple-treatments meta-analysis. Lancet 382: 951-962.
  25. Rummel-Kluge C, Komossa K, Schwarz S, Hunger H, Schmid F, et al. (2010) Head-to-head comparisons of metabolic side effects of second generation antipsychotics in the treatment of schizophrenia: a systematic review and meta-analysis. Schizophr Res 123: 225-233.